شاعری هنرمند
سیری در زندگانی
«مولانا نظام الدّین محمود قاری یزدی»
پژوهش: هادی دهقانیان نصرآبادی
«محمودِ یزدی»، ملقب به «نظام الدّین» و مشهور به «شاعرِ البسه»، از شاعران بزرگِ قرن نُهم می باشد. وی به تقلید از «ابواسحاقِ شیرازی» معروف به بُسحاقِ اَطعَمه، صاحبِ«دیوانِ اطعمه»(که توصیف غذاها را موضوع اشعارِ خویش قرار داده است)توصیفِ انواع لباس ها را موضوع شعرِخویش ساخت، و آن ها را در مجموعه ای با نامِ«دیوانِ اَلبَسَه» قرار داد. دیوان البسهِ وی گذشته از قطعاتِ پراکنده، مشتمل است بر مقالات منظوم و منثور چون: «دیباچۀ منثور»، قصیده‌ائی موسوم به «آفاق و انفس»، «اسرارِ ابریشم»، «جَنگ نامه»(بین جامه هایِ موئین و کَتانی)، «مُخَیَّط نامه»، «رسالهِ آرایش نامه»، «رسالهِ تعریفات»(در وصف اصطلاحات فن خیاطی)، «رسالهِ صد وعظ» و «نامهِ پَشم با ابریشم»، «مناظره طعام و لباس»، «اشعارِ محلّی» و غیره.
از زندگیِ قاری داده هایِ دقیق، مُعتبر و مُنسَجِمی در دست نیست. مطابق تحقیقاتی که مرحوم «پروفسور ادوارد براون» کرده است، و با توجّه به دورهِ زندگانیِ شاعرانی که اشعارشان مورد استقبال و تقلید نظام الدین واقع شده است می توان استنباط کرد که وی در حوالی سال 866هَ . ق هنوز در قیدِ حیات بوده است. وی که مدّتی در شیراز می‌زیست، با شعرایِ عارف مَسلکی چون: شاه قاسمِ انوار(837 ق)، خواجه عصمتِ بخارائی (۸۲۹ ق)، مولانا شمس الدّین کاتبیِ تُرشیزی(738 ق)، خیالیِ بخارائی، و نیز شیخِ آذری(۸۶۶ ق) معاصر بوده است.
نخستین بار میرزا حبیب اصفهانی(حَبیب اَفَندی) این دیوان(=دیوانِ البسه) را به همراه «دیوانِ عُبـَیدِ زاکانی» و «دیوانِ اطعمه» در استانبول چاپ کرده و هر سه را به یک شکل و قطع و با اسلوب واحد به طبع رسانده است. به گفته علاّمه علی اکبرِ دهخُدا در لغت نامه: «وی{=میرزا حبیبِ اصفهانی}دیوانِ بُسحاقِ اطعمه و نظامِ قاری را تصحیح و به سال 1303 ه. ق درچاپخانهِ ابوالضیاء در غلطهِ استانبول چاپ کرد، و منتخب وکلّیات عُبـَیدِ زاکان{=زاکانی} را با مقدّمهِ فارسیِ خود و مقدّمه ای به زبانِ فرانسه از مسیو فرته، در استانبول، در چاپخانهِ ابوالضیاءِ توفیق به سال 1303ه. ق(1885م) چاپ کرده است.». دیوانِ البسه دیوانی طنزآمیز به زبان پارسی است که در آن از واژگان رایج در میان جامه دوزان و بافندگان سدهِ ۹ ه.ق(۱۵ م) ایران بهره گرفته شده است. این کتاب در سال ۱۳۵۹ شمسی توسّط مرحوم محمّدِ مُشیری-بر اساسِ یک نُسخه-در تهران بازچاپ شد.
به نظر می رسد؛ نخستین «تصحیحِ انتقادیِ دیوانِ البسهِ مولانا محمود نظامِ قاریِ یزدی»، پایان نامه ای باشدکه با همین عُنوان در سال 1390 توسّط«نصراللهِ زیرکِ گوشلوندانی» در مقطعِ دکتری(p.hd) ارائه شده باشد. این پایان نامه به راهنماییِ«دکتر علی(پدرام)میرزایی» و مشاورتِ«دکتر پروینِ تاج بخش» در دانشگاهِ پیامِ نورِ تهران-واحدِ مرکز-به انجام رسیده است.
